Sünni-İrfani Geleneğin 14. Yüzyıl Temsilcisi Aşık Paşa ve Türkçe Mesnevisi; Garibname Üzerine İncelemeler

Âşık Paşa, 14. yüzyıl irfânî geleneğin en önemli isimleri arasındadır. Dedesi, Anadolu Türk-İslâm kültür tarihinde önemli yeri olan Türkmen Babası Baba İlyas el-Horasânî'dir. Âşık Paşa, Anadolu'da siyâsî faaliyetlerde aktif rol alan Karamanoğlu Beyliği'nin kuruluşunda etkili olan Muhlis Paşa'nın ise oğludur. Âşık, dedesi Baba İlyas ile birlikte Anadolu'ya gelen Şeyh Osman'ın gözetiminde yetişmiş ve onun kızı ile evlenmiştir. Meşhur sûfî-şâir Elvan Çelebi bu evlilikten doğmuştur. Osmanlı Tarihçisi Âşıkpaşazâde de bu ailenin geç dönem temsilcilerindendir. Garibnâme, Âşık Paşa'nın düşünce dünyasını yansıtan ve "Bir ogul oldur kim ol cândan gelür / Ata bu mülkden gider oglı kalur Dün ü gündüz sohbet ider halk-ıla / Atasınuñ adı kendüyle bile Ol ogul uşbu kitâblardur ‘ayân / Atasını bildürür bellü beyân Her kitâb kim dünyada kalmış-durur / Cümlesi cândan dogup gelmiş-durur Pes bu söz cân oglıdur hîç şeksüzin / Ma‘niye bak kim göresin cân yüzin" Dizeleriyle methettiği Mesnevî türü Türkçe bir eserdir. Garibnâme özelinde kaleme alınan ve altı bölümden müteşekkil kitap; • Baba İlyas ve çevresinin İslâm anlayışı hakkındaki yaklaşımların tahlil edildiği, Baba İlyas ve yakın çevresinin Sünnî kültürün Anadolu'daki temsilcileri şeklinde kabul edilebilme imkânına yönelik bir inceleme, • Ebû Hanîfe, Sünnî Kelâm geleneği Mâtürîdîlik ve Eş‘arîlik ile Âşık Paşa arasında karşılaştırmalar, • Âşık Paşa ile Sünnî ve Şiî tefsirler arasında mukayeseler, • Âşık Paşa'nın kullandığı hadislerin kritiğini içermektedir. Bu incelemeler ile okuyucuların Âşık Paşa'nın ait olduğu gelenek ve Sünnî arka plana dair bir sonuca ulaşması hedeflenmiştir.