Özgürlük ve Kader Mu'tezili Düşüncede İnsan Hürriyeti

İnsan hürriyeti, insanın kendi varlığını tam olarak hissederek, kendini tanıyabilmesi ve geliştirebilmesinin temel şartlarından birisidir. Hürriyet, insanoğlunun en eski ve temel problemlerinden birisi olarak, Felsefe ve Kelâmın ilgilendiği konuların başında yer alır. Bu araştırmada, Yüce Allah tarafından yaratılmış olan insanın irâde, seçme ve fiillerindeki hürriyetinin metafizik boyutları ve bu hürriyetini hangi etmenlerle gerçekleştirdiği hususları Mu‘tezile bilginlerinin görüşleri açısından incelenmiştir. Çalışma Giriş ve Üç Bölüm olarak hazırlanmıştır. Giriş kısmında, Müslüman kültür ve düşüncesinde insan hürriyeti probleminin hangi etkenlerle ortaya çıkmış olduğuna dair bir takım Batılı ve Doğulu araştırmacıların görüşlerini değerlendirdik. Birinci bölümde, insan hürriyetine ilişkin tartışmaların nasıl ve hangi etkenlerle ortaya çıktığını olaylar ve şahıslar bazında inceleyerek; konunun arka planını sahnelemeye çalıştık. İkinci bölümde, insan hürriyetinin temel dinamikleri olan “irâde”, “kudret” ve “bilgi” kavramlarını inceledik. Bu bölümde Eş‘arî ve Mâtürîdî Kelâm ekollerinden seçtiğimiz bilginlerin görüşlerini, Mu‘tezile düşüncesi ile mukayeseli bir şekilde değerlendirmeye çalıştık. Üçüncü bölümde ise Mu‘tezile'nin fiil anlayışını ortaya koyarken, insan fiillerinin motivasyonlarını, yani kişiyi fiil yapmaya ileten iç ve dış etkenlerin insan hürriyeti üzerindeki etkilerini inceledik.