El - Mutavvel

İslam düşünce dünyasının zirve şahsiyetlerinden olan Teftâzânî İslâmî ilimlerin birçok alanında çok büyük eserler vermiş olup belâgat alanında da zirveyi tutmuş; Sekkâkî ve Kazvînî ile beraber Abdülkâhir el-Cürcânî ve Zemahşerî sonrası belâgat düşüncesini büyük oranda etkilemiş ve bu alanda çok kıymetli eserler vermiştir. Teftâzânî'nin belâgat ilmine dair üç eseri olup bunların ilki hâlihazırda tercüme edilen ve el-Mutavvel diye bilinen eseridir. Diğerleri ise el-Mutavvel'i ihtisar ettiği Muhtasaru'l-Meânî ve Sekkâkî'nin el-Miftâh'ının belâgatle ilgili bölümüne yazdığı şerhtir. Teftâzânî el-Mutavvel'in yazımına yirmi yaşında başlamış, yirmi altı yaşında bitirmiştir. Çok erken bir dönemde yazılmış olmasına rağmen bu eser üzerine birçok haşiye ve son dönem itibariyle de şerhler yazılmış, özellikle de Osmanlı medreselerinde belâgate dair üst düzeyde okutulan eserlerin en başında gelmiştir. el-Mutavvel memzuc bir şerh olup et-Telhîs üzerine yazılan şerhlerin en güzeli olarak tavsif edilmektedir. Rivayete göre Timur, kıymetinden dolayı bu kitabı Herat kalesinin kapısına asmıştır. el-Mutavvel sonrası belâgat alanındayazılan şerh, haşiye ve talik tarzındaki eserler de -hepsi olmamakla birlikteçoğunlukla Seyyid Şerif Cürcânî'nin el-Miftâh şerhi olan el-Misbâh'ı ve Adudüddîn el-Îcî'nin el-Miftâh'ın bir muhtasarı olan el-Fevâidü'l-Ğıyâsiyye'si ile Teftâzânî'nin el-Mutavvel'i etrafında dönmüştür.